Chương VII - Cuộc Cách Mạng Dân Chủ Tại Romania

(Trích một phần từ: Chương VII - Cuộc Cách Mạng Dân Chủ Tại Romania trong tập sách "Đông Âu tại Việt Nam" của tác giả Lý Thái Hùng.)

Sơ Lược Bối Cảnh Lịch Sử

Năm 1944, Hồng Quân Liên Xô giúp vua Michael lật đổ chính quyền của Thống Chế Ion Antonescu, từ đó Romania lại đứng về phe Đồng Minh thân Liên Xô. Dưới áp lực của Liên Xô, vua Michael đã phải chấp nhận việc thành lập chính quyền liên hiệp với thành phần cộng sản Romania do Liên Xô huấn luyện và đào tạo từ thập niên 30. Cuối năm 1946, Romania tổ chức tổng tuyển cử, nhưng trong thực tế, nó là cuộc dàn dựng hợp pháp để đưa thành phần cộng sản lên cầm quyền, tiếm đoạt quyền lực từ vua Michael. Năm 1947, vua Michael bị ép buộc thoái vị, thành phần cộng sản lên cầm quyền, đổi tên nước thành Cộng Hòa Nhân Dân Romania vào ngày 30 tháng 12. Kể từ đó, đảng Cộng sản Romania áp dụng đường lối của Liên Xô để xây dựng chế độ xã hội chủ nghĩa sắt máu.

Năm 1952, Gheorghe Gheorghiu Dej được bầu lên làm Tổng bí thư đảng Cộng Sản Lỗ, bắt đầu tách ra khỏi ảnh hưởng của Liên Xô để tiến lại gần Trung Cộng và Nam Tư. Ngày 22-8-1965, Romania công bố bản hiến pháp mới, đổi tên nước thành Nhà Nước Xã Hội Chủ Nghĩa Romania. Trong năm này, Gheorghe Gheorghiu Dej qua đời, Nicolae Ceausescu lên thay. Nicolae Ceausescu duy trì một ách độc tài tàn bạo với chủ trương sùng bái cá nhân bệnh hoạn. Đối nội, để bảo vệ vị trí của mình, Ceausescu cho lập một lực lượng công an độc lập, gồm 6 ngàn cô nhi được huấn luyện đặc biệt, coi vợ chồng Ceausescu là cha mẹ ruột, sẵn sàng thủ tiêu, trù dập bất kỳ ai dám chống lại quyền lực của lãnh tụ. Ceausescu không tin dùng người ngoài, đưa toàn bộ người thân trong gia đình nắm giữ những chức vụ then chốt trong đảng, nhà nước để mặc tình thao túng và hưởng thụ.


Nicolae Ceausescu tung lực lượng công an đe dọa, khủng bố trong quần chúng để không ai dám nghĩ đến chuyện đi ngược lại chế độ. Có thể nói là từ thập niên 60 đến 80, người dân Romania sống trong tình trạng khủng bố thường trực của bộ máy bạo lực, đặc biệt là toán mật vụ riêng của Ceausescu. Trong khi đó, về mặt đối ngoại, Ceausescu khôn khéo giữ một tư thế tương đối độc lập với Liên Xô, và vì vậy đã giành được cảm tình của dư luận và của một số chính quyền Tây phương. Ceausescu đã từ chối gửi quân theo Liên Xô xâm lăng Tiệp Khắc năm 1968, lên tiếng phản đối Liên Xô xâm lăng A Phú Hãn năm 1979, từ chối lời kêu gọi tẩy chay Thế Vận Hội ở Los Angeles năm 1984. Tư thế "độc lập" này khiến Ceausescu được Tây phương dành cho nhiều ưu tiên, giúp đỡ.

Từ khi Gorbachev lên cầm quyền tại Liên Xô thì sự "độc lập" của Ceausescu đã trở nên quá đáng. Cùng với Zhivkov ở Bulgaria, Husak ở Tiệp Khắc và Honecker ở Đông Đức, Ceausescu từ chối thay đổi chính sách mặc dù khi đó, tình trạng kinh tế của Romania xuống dốc thê thảm. Đời sống người dân được tóm tắt bằng 3 chữ F: Foame (Đói), Frug (Lạnh) và Frica (Khủng Bố).

Bất mãn trước tình trạng đói khổ này, thỉnh thoảng có những cuộc tụ tập biểu tình của thành phần công nhân, trí thức, học sinh đòi cải thiện đời sống, nhưng không kéo dài lâu và bị công an giải tán. Mãi cho đến tháng 4-1989, ảnh hưởng từ những biến động ở Ba Lan, Hung Gia Lợi, sáu nhân vật kỳ cựu của đảng Cộng sản Romania như cựu Bộ trưởng Ngoại giao Corneliu Manescu (thân Liên Xô), cựu Đại sứ Brukan của Romania tại Liên Hiệp Quốc,... đã gửi một bản kiến nghị cho Tổng bí thư Ceaucescu. Nội dung của bản kiến nghị này chỉ trích đảng và nhà nước Romania không quan tâm đến đời sống người dân, và vạch trần một số việc làm sai lầm của chế độ. Tuy nhiên Ceausescu đã ban hành lệnh quản thúc những người này. Nhưng sự kiện sáu nhân vật kỳ cựu trong đảng lên tiếng chống Ceausescu đã có ảnh hưởng sâu rộng trong quần chúng, nhất là thành phần đảng viên thân Liên Xô. Giọt nước làm tràn ly xảy ra vào tháng 10-1989, khi Ceausescu tự nhiên gây sự, manh nha đòi Liên Xô trả lại vùng đất Moldavia.

Những Diễn Biến Chính Trị

Cuộc Tàn Sát Tại Thành Phố Timisoara

Ngày 16-12-1989, người Romania gốc Hung trong thành phố Timisoara đã tụ tập biểu tình chống lệnh trục xuất một vị mục sư người Hung Gia Lợi, tên là Laszlo Tokes ra khỏi nước, vì những hoạt động đấu tranh nhân quyền. Phần lớn người Hung Gia Lợi tại Timisoara thuộc Giáo Hội Công Giáo Cải Cách, nhưng khi tổ tiên của họ có những cải cách về tôn giáo thì họ theo giáo phái Karwan, vì vậy mà những bài giảng trong nhà thờ của Giáo Hội Cải Cách hoàn toàn bằng tiếng Hung. Mục sư Laszlo Tokes sinh năm 1952, con của một nhà thần học danh tiếng tại Transylvania. Ông được thuyên chuyển tới thành phố này 3 năm trước đó, hoạt động tích cực để bảo vệ nhân quyền của sắc dân thiểu số nên gây được nhiều ảnh hưởng trong giáo dân. Vào tháng 8-1989, mục sư Laszlo đã lên tiếng tố cáo tình cảnh khốn cùng của sắc dân thiểu số gốc Hung ở Romania tại quốc hội Hung, và mặc dù ông bị công an đặc biệt của Ceausescu đe dọa và bị ám sát hụt mấy lần, nhưng ông vẫn tiếp tục đấu tranh đòi cải thiện tình trạng nhân quyền cho người Hung. Ngày 28-11-1989, tòa án tỉnh Timisoara ra lệnh Mục sư đến hạn chót là ngày 14-12-1989 phải rời khỏi xứ. Hơn 526 giáo dân sống ở tỉnh này đã ký tên yêu cầu tòa án đình chỉ việc trục xuất nhưng không thành. Lúc 3 giờ chiều ngày 15-12-1989 tòa án thi hành lệnh trục xuất, nhưng có hơn 200 giáo dân làm thành hàng rào ngăn chận không cho công an thi hành án lệnh của tòa án.

Công an thành phố Timisoara quyết định dùng vũ lực để phá hàng rào của đoàn người biểu tình, cuộc xô xát xảy ra và công an đã nổ súng vào đoàn người biểu tình khiến cho hơn 30 thường dân bị tử thương. Tin tức này đã nhanh chóng truyền đi các nơi, tạo một không khí căng thẳng trong thành phố. Hàng ngàn người kéo nhau đến tiếp viện, trương biểu ngữ chống chính quyền. Một số đông khác kéo nhau ra quảng trường trước tòa thị chính biểu tình, công an và cảnh sát cố ngăn chận nhưng vô hiệu vì số người mỗi lúc một đông lên đến hàng chục ngàn người. Đám đông hô to các khẩu hiệu "Tự do cho chúng tôi", "Đả đảo Ceausescu". Để vận động thêm người tham dự biểu tình, đám đông đã tiến về phía ký túc xá sinh viên và một số nơi khác. Sau đó bị quân đội và cảnh sát đến trấn áp nên đám đông phải rã hàng, nhưng sau đó họ tập họp lại và hô khẩu hiệu "quân đội hãy ủng hộ chúng tôi". Trước trụ sở đảng Cộng Sản tại địa phương, gần 2000 người khác tụ họp, hô khẩu hiệu "đả đảo Ceausescu", nhưng bị công an tấn công. Cuộc biểu tình tiếp tục kéo dài đến sáng hôm sau và có nhiều người bị công an bắt giữ.

Qua ngày hôm sau, 17-12-1989, dân chúng tiếp tục túa ra đường biểu tình, tụ họp ở nhà thờ Chính Thống Giáo Romania và khách sạn Continental. Lúc này, chính quyền thành phố Timisoara đã tăng cường thêm quân đội canh gác tại các ngả đường. Vào giữa trưa, đoàn biểu tình tiến thẳng vào trụ sở đảng Cộng Sản địa phương, phá vỡ cửa ra vào và giật sập bức tượng Ceausescu. Bí thư đảng bộ Cộng sản tại đây cố gắng thuyết phục nhưng bị đoàn biểu tình bao vây nên phải nhờ công an hộ tống trốn thoát.

Ba giờ chiều, công an bắt đầu nã súng vào đám đông đang tụ tập biểu tình giữa nhà thờ Chính Thống với khách sạn Continental, tạo ra tình trạng hỗn loạn với những tiếng khóc, tiếng la. Cùng lúc đó xe tăng và cảnh sát dã chiến tiến thẳng vào nhà thờ Chính Thống, nhưng sau đó rút lui, đoàn biểu tình tụ họp trở lại trước nhà thờ Chính Thống. Sau đó, đám đông đã túa ra đường phố, phá vỡ các cửa tiệm lấy những đồ vật làm hàng rào ngay trên đường phố để ngăn chận xe tăng và đốt một số xe cảnh sát. Đoàn biểu tình đã xé huy hiệu ở giữa lá cờ tam sắc và lấy đó làm cờ cho đoàn biểu tình. Vào tối hôm đó, mục sư Laszlo dâng thánh lễ cuối cùng và bị bắt sau đó.

Ngày 18-12-1989, phẫn nộ trước sự đàn áp của nhà cầm quyền đối với đoàn người biểu tình, giới công nhân đã truyền miệng cho nhau khởi xướng cuộc đình công. Mọi người đều đến sở nhưng không làm việc, khiến cho toàn thành phố ở trong tình trạng tê liệt. Đường dây điện thoại viễn liên của thành phố bị cắt, công an và quân đội được tăng cường đến kiểm soát các khu vực trọng yếu với xe tăng và súng máy án ngữ. Đoàn người biểu tình vẫn tiếp tục tụ họp tại nhà thờ Chính Thống, hô khẩu hiệu đòi Ceausescu từ chức và hát bài “Dân Romania ơi, hãy tỉnh dậy”. Vào buổi chiều hôm đó, trước khi đi công du Iran, Ceausescu đã ra lệnh tàn sát những người biểu tình ở Timisoara, khiến cho hàng ngàn người bị thương vong, nhưng mọi tin tức về cuộc tàn sát đã bị bít kín vì công an đặc biệt của Ceausescu đã phong tỏa Timisoara trước khi ra tay.

Ngày hôm sau, 19-12-1989, phẫn nộ trước sự lật lọng của phía chính quyền, hơn 100 ngàn người đã tụ tập trước công trường Thắng Lợi để phản đối, nhưng lần này công an và quân đội đã không sử dụng vũ khí để đàn áp. Lúc đó trong quân đội đã có ý kiến phản đối việc đàn áp, nhưng thái độ của vị chỉ huy không được rõ ràng. Chính phủ Romania vẫn giữ im lặng về sự kiện tàn sát ở Timisoara. Hệ thống truyền hình và truyền thanh chỉ loan tin về chuyến công du Iran của Ceaucescu, trong khi đó tình hình tại thủ đô Bucharest bắt đầu căng thẳng, lực lượng phòng thủ được tăng cường thêm để canh giữ các cơ quan nhà nước. Các xí nghiệp, công xưởng đều ở trong tình trạng báo động.

Ban Hành Thiết Quân Luật

Ngày 20-12-1989, ngoại trừ các tiệm bánh mì làm việc, còn tất cả các xí nghiệp, công trường, nông trường ở Timisoara đều đình công. Trước trụ sở đảng, quân đội và cảnh sát đứng canh phòng nhưng đám đông vẫn tụ họp từ sáng sớm. Vào buổi trưa, công nhân xí nghiệp điện Banat đã rời khỏi chỗ làm và cùng với công nhân các hãng khác tiến về trung tâm thành phố. Sau đó bóng dáng của công an, cảnh sát biến mất.

Trưa ngày 20-12-1989, những người Romania gốc Hung đã thành lập Liên Minh Dân Chủ Người Hung, đưa ra một kiến nghị gồm 5 điểm để yêu cầu nhà cầm quyền Romania phải thỏa mãn: 1) Toàn bộ lãnh đạo nhà nước phải từ chức; 2) Tổ chức tổng tuyển cử tự do trong thời gian nhanh nhất; 3) Đưa ra toà xét xử những người đã ra lệnh tàn sát người biểu tình vào ngày 18-12 vừa qua ở Timisoara; 4) Cho phép ký giả ngoại quốc vào săn tin; 5) Thông tin chính thức những yêu cầu này trên các cơ quan truyền thông trung ương.

Lúc 7 giờ tối cùng ngày, sau khi vội vã trở về nước từ Iran, Ceausescu đã lên nói chuyện trên hệ thống truyền hình và truyền thanh với giọng điệu sắt máu. Ceausescu cho rằng không có cuộc thảm sát ở Timisoara mà chỉ là cuộc "hành quân" của quân đội để dẹp một đám người Phát-xít và bọn bất lương muốn lật đổ chính quyền. Ceausescu còn tố cáo các thế lực ngoại quốc (ám chỉ Hung Gia Lợi, vì nước này đã loan tải tin thảm sát ở Timisoara nhiều lần trên đài và cung cấp cho các hãng truyền thông Tây phương) đã xúi giục dân chúng ở Timisoara nổi loạn để thừa dịp xâm chiếm lãnh thổ Lỗ. Ngay sau đó, Ceausescu ban hành lệnh thiết quân luật trên toàn thành phố Timisoara, nhưng dân chúng vẫn kéo đến tụ họp tại công trường càng lúc càng đông và kêu gọi toàn quốc, đặc biệt là quần chúng ở thủ đô Bucharest nổi dậy.

Triều Đại Ceausescu Sụp Đổ

Để chứng tỏ với dư luận rằng quần chúng thủ đô vẫn còn ủng hộ đường lối độc tài của đảng Cộng sản Romania, nhà độc tài Ceausescu đã cho dàn dựng một cuộc mít tinh tại công trường Cộng Hòa trong thủ đô Bucharest vào sáng ngày 21-12-1989. Phe ủng hộ Ceausescu đã ép đoàn biểu tình hô những khẩu hiệu vừa công kích cuộc biểu tình ở Timisoara, vừa ủng hộ chính quyền Ceausescu, để hệ thống truyền hình truyền thanh trực tiếp loan đi khắp nước. Nhưng khi Ceausescu bắt đầu diễn thuyết thì tiếng huýt gió và la ó phản đối từ những người tham dự biểu tình nổi lên, khiến cho đài truyền hình phải lập tức ngưng phát hình, chuyển sang một chương trình khác. Cuộc mít tinh ủng hộ Ceausescu dự định bắt đầu từ 9 giờ sáng, nhưng đến 12 giờ trưa mới bắt đầu. Một phần của đoàn người tham dự mít tinh có từ 30 đến 40 ngàn người đã tự động tách ra khỏi hàng rào kiểm soát của công an và cảnh sát, tiến ra đại lộ Magel, biểu tình chống chính phủ. Các lối ra của đại lộ bị vây bởi công an, cảnh sát và quân đội, xe xịt nước, xe bọc sắt chạy quanh uy hiếp, bắn súng thị uy, đoàn biểu tình dù tan hàng, nhưng sau đó tập họp lại ngay lập tức và trong đó có một số người can đảm đứng làm hàng rào ngay trước mũi xe tăng. Đến 10 giờ tối, mười mấy xe quân đội bị dân chúng lật và châm lửa đốt. Quá 12 giờ khuya, xe tăng tiến vào đại lộ và bắn loạn xạ vào đoàn biểu tình, tuy không có một ai bị chết hay bị thương nhưng có rất nhiều người bị bắt.

Sáng ngày 22-12-1989, tình hình thủ đô Bucharest bắt đầu căng thẳng. Vào buổi trưa, lệnh giới nghiêm được ban hành khắp toàn lãnh thổ, cùng lúc đó có tin Bộ Trưởng Quốc Phòng Vasire Milea tự sát vì bị chỉ trích là có âm mưu phản nghịch. Thực ra Vasire Mile là tướng thân Liên Xô, được Liên Xô hậu thuẫn để cùng với Ion Iliescu lập Mặt Trận Cứu Quốc, đảo chánh Ceausescu, nhưng vì ông không tuân lệnh Ceausescu cho quân đội bắn vào đoàn biểu tình nên bị mật vụ Ceausescu nghi ngờ và thủ tiêu. Sau khi nghe tin Bộ trưởng Quốc Phòng bị mật vụ Ceausescu giết, dân chúng càng phẫn nộ, bất chấp lệnh giới nghiêm túa ra đường biểu tình lên đến hàng trăm ngàn người, đứng đầy khắp các nẻo đường trong thủ đô. Đoàn biểu tình dự định tiến ra công trường Cộng Hòa từ đại lộ Magel, nhưng bị cảnh sát và quân đội chận lại. Đến buổi chiều thì quân đội tự động rút lui. Dân chúng tràn ra công trường Cộng Hòa.

Sau đó, hàng chục ngàn người tiến thẳng vào trụ sở đảng Cộng Sản, hạ quốc kỳ và cờ đảng xuống. 3 giờ chiều đoàn biểu tình đã chiếm được đài phát thanh. Lực lượng chống Ceausescu dưới tên Mặt Trận Cứu Quốc đã cho phát thanh lời phát biểu của những người ủng hộ cuộc đấu tranh như cựu Ngoại Trưởng Corneliu Manescu... Mặt Trận Cứu Quốc là tổ chức do một nhóm quân đội thân Liên Xô và một số cựu cán bộ đảng viên cộng sản bị thất sủng dưới thời Ceausescu hợp tác thành lập vào đêm xảy ra vụ tàn sát ở thành phố Timisoara. Sự thành lập Mặt Trận này hoàn toàn do Liên Xô hậu thuẫn từ nhiều tháng trước với mục tiêu lật đổ chế độ Ceausescu. Chính Mặt Trận Cứu Quốc này đã khai thác biến cố Timisoara để làm bùng nổ cuộc đảo chánh tại thủ đô Bucharest.

Sáu giờ tối cùng ngày 22-12-1989, Thủ Tướng Dasucalescu tuyên bố từ chức và trao quyền lại cho Mặt Trận Cứu Quốc. Ion Iliescu, một cựu Ủy viên Trung ương đảng Cộng sản Romania bị thất sủng dưới thời Ceaucsescu, được bầu làm phát ngôn viên của Mặt Trận. Ngay sau đó, Tướng Stefan Gusa, Tham Mưu Trưởng Quân Đội Romania, đã ra lệnh cho quân đội đứng về phía Mặt Trận Cứu Quốc và tham gia đảo chánh lật đổ Ceausescu. Ông cũng lên đài phát thanh kêu gọi quân đội trên toàn quốc ngưng bắn và trở về đơn vị. Trong khi đó, đài phát thanh, trụ sở trung ương đảng và những cơ sở trọng yếu của chính quyền quanh thủ đô Bucharest được dân chúng, đặc biệt là giới thanh niên sinh viên tự thành lập các nhóm tự vệ canh giữ. Toán mật vụ đặc biệt của Ceausescu đã cố gắng lấy lại đài phát thanh bằng cách sử dụng những đường hầm bí mật xâm nhập vào công trường Cộng Hòa, xả súng bắn vào dân chúng gây nên cảnh nội chiến trong Thủ đô.

Nội Chiến Trong Thủ Đô Bucharest

Từ đêm 22 cho đến ngày 23-12-1989, thủ đô Bucharest trở thành một bãi chiến trường. Mặt Trận Cứu Quốc đã dùng đài phát thanh và đài truyền hình kêu gọi dân chúng bình tĩnh và cảnh giác người dân không được tiến về những nơi xảy ra các cuộc giao tranh giữa mật vụ của Ceausescu với lực lượng quân đội theo Mặt Trận Cứu Quốc. Qua hệ thống truyền thanh, Mặt Trận Cứu Quốc đã nhanh chóng loan tải những tin tức liên quan về những đơn vị quân đội theo Ceausescu trước đó lần lượt buông súng tham gia Mặt Trận, tạo một không khí sôi nổi trên cả nước.

Chiều ngày 23-12-1989, Ion Iliescu lên đài thông báo bắt được vợ chồng Ceausescu. Tin này tạo nên một sự khích động cuồng nhiệt cho dân chúng. Ion Iliescu cũng tuyên bố sẽ thả hết chính trị phạm. Sau khi tin vợ chồng Ceausescu bị bắt được loan tải rộng rãi, Liên Minh Dân Chủ Người Hung đang đặt bản doanh tại một hí viện trong thành phố Timisoara đưa ra lời yêu cầu đưa vợ chồng Ceausescu về xử tại tòa án thành phố Timisoara nơi đã xảy ra vụ thảm sát mới 5 ngày trước đó. Tuy nhiên điều yêu cầu này đã không được thỏa mãn, Mặt Trận Cứu Quốc đã lập tòa án đặc biệt để xử vợ chồng Ceausescu ngay ngày 24-12-1989. Trong khi đó, tình hình xung đột chưa chấm dứt, súng vẫn nổ liên tục ở công trường Cộng Hòa, đài phát thanh và gần Bộ Quốc Phòng. Tuy nhiên những cứ điểm trọng yếu lần lần rơi vào tay nhóm quân đội theo Mặt Trận Cứu Quốc. Đến buổi chiều 24-12-1989, quân đội của Mặt Trận Cứu Quốc đã đẩy lui lực lượng mật vụ Ceausescu và một số đơn vị quân đội theo Ceausescu, làm chủ phi trường quốc tế. Sau đó, Ion Iliescu lên đài truyền hình tuyên bố rằng tình hình đang trở lại bình thường, và đọc bản thông cáo chính thức của Mặt Trận Cứu Quốc cho rằng "cuộc cách mạng đã thành công", ra lệnh ngưng bắn trên toàn lãnh thổ, nếu ai trái lịnh sẽ bị xử phạt nặng nề. Những người theo Ceusescu đang bị bắt sẽ được đưa ra tòa án xét xử công khai theo pháp luật.

Những Nghi Vấn Về Mặt Trận Cứu Quốc

Từ đầu năm 1990, các Ủy ban Mặt Trận Cứu Quốc ở địa phương đã lần lượt được thành lập, trong khi đó, Công Đoàn Lao Động Tự Do và một số đảng phái chính trị bắt đầu xuất hiện. Chủ tịch Hội Đồng Lãnh Đạo Mặt Trận Cứu Quốc là Ion Iliescu bắt đầu đề cập về một số công tác ổn định tình hình như sắp xếp nhân sự trong nội các mới, bãi bỏ một số kế hoạch đầu tư phi kinh tế của chế độ cũ, tăng cường nhu yếu phẩm trên thị trường. Nhất là Mặt Trận cho nhập cảng lương thực để phân phối cho dân chúng, cấp thời giải quyết việc bồi thường những thiệt hại của người dân trong hai tuần lễ xảy ra cuộc chính biến.... Nói chung, những kế hoạch của Ion Iliescu đưa ra đã tạo một sự phấn khởi trong giới công nhân và nông dân. Nhưng cũng từ giờ phút đó, sau hai tuần lễ "nội chiến", người dân bắt đầu suy nghĩ về ý nghĩa của cuộc cách mạng và thành phần lãnh đạo trong Mặt Trận Cứu Quốc. Lúc đầu, cuộc cách mạng ở Romania hoàn toàn có tính cách tự phát của quần chúng. Nhưng cho đến khi cuộc tàn sát ở thành phố Timisoara xảy ra, thành phần đảng viên Cộng sản vốn bị Ceausescu trù dập mới nhảy vào điều hướng cuộc nổi dậy của quần chúng. Cho nên dư luận chung đã cho là cuộc cách mạng xảy ra ở Romania là do sự thù ghét chế độ độc tài Ceausescu hơn là để giật sập chế độ đảng trị cộng sản. Hai vấn đề mà người dân Romania đã bàn tán là tính cách của Mặt Trận Cứu Quốc trong sự chuyển hướng của Romania và ảnh hưởng của nó đối với đất nước này trong việc xây dựng thể chế dân chủ.

Thứ nhất, về tính cách của Mặt Trận Cứu Quốc, đa số những người lãnh đạo đều là đảng viên hoặc những người từng làm việc dưới chế độ Ceausescu. Những người trong ban lãnh đạo Mặt Trận Cứu Quốc không phải là những nhân vật chống chế độ cộng sản mà chỉ là những người không ưa nhà độc tài Ceausescu. Thế nên dưới cái nhìn của người dân thì đây chẳng qua chỉ là một sự hoán chuyển quyền lực mà thôi. Với tính cách như vậy, một thời gian không lâu sau cuộc chính biến, bộ mặt của Mặt Trận Cứu Quốc đã bị rơi. Một sự kiện điển hình là Mặt Trận Cứu Quốc, tuy có đưa ra tòa xét xử một số nhân vật dưới chế độ cũ, nhưng tòa án chỉ xét xử cho có lệ, không đi đến đâu và không làm cho người dân thỏa mãn. Đặc biệt là đã không đưa ra tòa xét xử một cách minh bạch và nghiêm chỉnh những tên công an mật vụ đã từng làm cho người dân điêu đứng suốt mấy thập niên.

Thứ hai, đa số dân chúng và những nhân vật từng đối lập với Ceausescu đã lớn tiếng chỉ trích rằng, mặc dù Ceausescu không còn, nhưng những người có tinh thần đấu tranh khác với Mặt Trận Cứu Quốc vẫn bị theo dõi, các điện thoại viễn liên, thư từ liên lạc đều bị nhân viên bộ nội vụ kiểm duyệt, nghe lén. Những nghi vấn về các việc làm mờ ám và khủng bố đối lập của Hội Đồng Lãnh Đạo Mặt Trận Cứu Quốc đã được bàn tán sâu rộng trong quần chúng. Đặc biệt là nhiều nhóm quần chúng đã công khai đòi hỏi Hội Đồng lãnh đạo Mặt Trận Cứu Quốc phải công khai hóa những việc làm của toán công an mật vụ. Vào thời đó, người dân đã nghi ngờ rằng những nhà lãnh đạo trong Mặt Trận Cứu Quốc đang sử dụng bộ máy công an mật vụ mới để tiếp tục thao túng quyền lực, duy trì đảng cộng sản Romania.

Thành Lập Hội Đồng Lâm Thời Thống Nhất Dân Tộc

Trên nguyên tắc, Mặt Trận Cứu Quốc chỉ là cơ chế chuyển tiếp, có tính cách tạm thời để lãnh đạo quốc gia cho đến khi tân chính phủ được thành lập sau cuộc Tuyển cử tự do vào tháng 5-1990. Nhưng trên thực tế, Hội Đồng lãnh đạo Mặt Trận Cứu Quốc đã chi phối và sắp đặt quyền lực cai trị có tính cách dài hạn. Chẳng hạn như về việc trực tiếp lãnh đạo quân đội, soạn thảo chế độ tuyển cử trong tương lai cũng như chính sách ngoại giao. v.v... Hội Đồng lãnh đạo Mặt Trận Cứu Quốc vừa là cơ quan ban hành sắc lệnh, vừa đóng vai trò điều hành các cơ chế hành chánh, vừa giải quyết luôn những vấn đề tranh chấp của bên tư pháp. Tức là Mặt Trận biến thành một cơ chế tóm thu cả ba quyền Hành pháp, Lập pháp và Tư pháp, không khác gì sự hành xử của đảng Cộng sản Romania chỉ vài tháng trước đó. Mặt Trận Cứu Quốc đã vi phạm nguyên tắc "tam quyền phân lập" như đã tuyên bố ngay sau khi lên nắm chính quyền. Ngay cả nhân sự trong Mặt Trận cũng biến thành nơi chia chác quyền lực cho phe nhóm liên hệ. Lúc đầu khi thành lập, Mặt Trận Cứu Quốc chỉ có 39 người, nhưng về sau lên đến 145 người, những người gọi là được "bổ xung" vào Mặt Trận phần lớn là những nhân vật có liên hệ phe nhóm với những người cầm đầu trong Mặt Trận, rất ít những nhân vật đã tham gia vào cuộc cách mạng vừa qua được đưa vào Mặt Trận.

Với những đặc quyền như trên, Mặt Trận Cứu Quốc sẽ chiếm ưu thế trong cuộc Tuyển cử, do đó mà khi Mặt Trận Cứu Quốc tuyên bố tham gia cuộc tuyển cử, người dân Romania đã bày tỏ sự phẫn nộ và liên tục tổ chức biểu tình chống đối. Trước sự chống đối gay gắt của quần chúng, nhất là giới thanh niên sinh viên, Mặt Trận Cứu Quốc đã phải đứng ra triệu tập một hội nghị chính trị để giải quyết tình trạng khủng hoảng này. Ngày 1-2-1990, Mặt Trận Cứu Quốc họp với đại diện của 29 đảng phái, tổ chức chính trị tân lập sau cuộc đảo chánh nhà độc tài Ceausescu. Hội nghị đi đến việc thành lập "Hội Đồng Lâm Thời Thống Nhất Nhân Dân" bao gồm các đại diện đảng phái, kể cả Mặt Trận Cứu Quốc. Hội Đồng này sẽ đứng ra tổ chức cuộc Tổng Tuyển Cử và đóng vai trò giám sát các hoạt động của Hội đồng lãnh đạo Mặt Trận Cứu Quốc trung ương lẫn địa phương cho đến tháng 5-1990.

Xung Đột Các Sắc Tộc

Cuộc cách mạng Romania khởi đầu bằng cuộc biểu tình chống đối của nhóm người Romania gốc Hung. Điều này cho thấy tính cách quan trọng của vấn đề sắc tộc trong cuộc cách mạng cũng như tính chất phức tạp của nó. Khi Ceausescu còn cầm quyền, đảng Cộng sản Romania đã triệt để áp dụng biện pháp "đồng hóa" các dân tộc thiểu số vào lề lối sinh hoạt của sắc dân Romania. Tiêu biểu cho chính sách này là bãi bỏ khu tự trị của người Romania gốc Hung, giới hạn các trường học và hạn chế việc sử dụng ngôn ngữ của sắc dân Hung Gia Lợi trong các lãnh vực văn hóa, xã hội. Thậm chí, chính quyền Ceausescu còn ban hành đạo luật cấm người Romania gốc Hung giao lưu với nước Hung Gia Lợi, để phá đổ tình tự dân tộc của sắc dân này.

Sau khi chính quyền Ceausescu sụp đổ, Mặt Trận Cứu Quốc Romania đã khẳng định lập trường tôn trọng quyền lợi và sự tự do của các sắc dân thiểu số. Mặt Trận Cứu Quốc cũng đã hứa là trong vòng 6 tháng sẽ công bố một bản tuyên ngôn quy định các quyền lợi của người Romania gốc thiểu số, cũng như thiết lập một bộ luật để bảo đảm sự hoạt động của dân tộc thiểu số. Trong các sắc dân thiểu số, sắc dân Hung Gia Lợi đông và có tổ chức. Ngay trong thời kỳ đấu tranh chống chính quyền độc tài Ceausescu vào tháng 12-1989, Liên Minh Dân Chủ Hung Gia Lợi đã được thành lập và công bố bản tuyên cáo bày tỏ lập trường ủng hộ Mặt Trận Cứu Quốc. Song song Liên Minh Dân Chủ Hung Gia Lợi cũng chủ trương đòi Mặt Trận Cứu Quốc phải dẹp bỏ mọi luật lệ sai lầm dưới thời Ceausescu đối với người Romania gốc Hung, và phải để các sắc dân thiểu số sống và làm việc một cách bình đẳng với sắc tộc Romania.

Nhưng trong thực tế, khi Mặt Trận Cứu Quốc lên nắm quyền, họ đã không thực hiện những điều đã hứa mà còn công kích tổ chức Liên Minh Dân Chủ Hung Gia Lợi là thành phần quá khích, muốn giành lấy sự độc lập riêng. Ngay trong việc kiểm kê dân số để phân phối khu vực bầu cử, những thành viên trong Mặt Trận Cứu Quốc đã làm việc vô nguyên tắc, ghi trên hồ sơ ít hơn số người cư trú hiện hữu, nhằm giảm bớt số ghế đại biểu của các sắc dân trong cuộc tuyển cử sắp tới. Sự kiện này không chỉ ảnh hưởng đến người Romania gốc Hung mà còn khiến cho nhiều sắc dân khác như Hy Lạp, Serbia, Do Thái, Ukraine, Tiệp Khắc... sẽ không có được một đại biểu nào trong quốc hội. Vì vậy những người Romania gốc Hung và các sắc dân thiểu số khác đã tổ chức các cuộc biểu tình phản đối và đưa ra những tuyên ngôn, kiến nghị cho rằng cuộc cách mạng dân chủ của Romania chưa chấm dứt.

Tổng Tuyển Cử Tự Do

Tháng 5-1990, Hội Đồng Lâm Thời Thống Nhất Dân Tộc và Mặt Trận Cứu Quốc tổ chức cuộc Tuyển cử tự do. Trong cuộc tuyển cử này, đa số thành viên của Mặt Trận Cứu Quốc thắng cử và Ion Iliescu được bầu làm Tổng thống. Nhưng các nhóm đối lập cho rằng cuộc bầu cử gian lận và mờ ám nên đã hô hào quần chúng biểu tình chống đối, diễn ra một cách liên tục tại thủ đô Bucharest. Ngày 13-6-1990, Ion Iliescu ra lệnh cho công an bắn vào đoàn biểu tình khiến cho 4 người bị thiệt mạng và 93 người bị thương. Sự kiện này làm cho dân chúng, nhất là thanh niên sinh viên tức giận, họ càng tham gia biểu tình đông hơn vào ngày hôm sau. Ngày 14-6-1990, Ion Iliescu tuyên bố là lực lượng công an đã không làm tròn bổn phận, nên đã phải "mời" gần 7 ngàn công nhân hầm mỏ từ phía Tây Romania ủng hộ Ion Iliescu vào thủ đô với gậy gộc trên tay để "giúp" chính phủ dẹp loạn biểu tình. Nhóm người này tràn ra đường đánh đập bất cứ người nào "khả nghi chống chính quyền", rồi đốt phá những cơ sở của các nhóm đối lập.

Hành động đàn áp của Ion Iliescu đã bị thế giới lên án và ra quyết nghị cô lập kinh tế nếu Romania tiếp tục đàn áp người biểu tình. Ngày 21-6-1990, Ion Iliescu phải thả một số người biểu tình bị đánh đập dã man trong tù để làm dịu tình hình. Riêng Marian Munteanu, một lãnh tụ sinh viên đấu tranh đã bị ghép tội "xúi giục sinh viên nổi loạn". Ngày 28-6-1990, Ion Iliescu đề cử Petre Roman ra làm Thủ tướng và thành lập tân chính phủ gồm có 23 người. Trong số này, Petre Roman lưu nhiệm 5 bộ trưởng dưới thời Ceausescu, trong đó có Bộ trưởng Quốc phòng Victor Stanculescu. Sự kiện này làm cho các đảng đối lập tiếp tục biểu tình chống đối và thế giới lên án vì lo sợ Ion Iliescu đi vào con đường cộng sản như trước đây. Ion Iliescu đã phải gấp rút ra một thông điệp tuyên bố là chính quyền sẽ có khuynh hướng "trung lập" và hứa đuổi hết những bộ trưởng nào bất tuân chính sách "dân chủ hóa". Ngoài ra, Ion Iliescu cũng phải tuyên bố từ chức chủ tịch Mặt Trận Cứu Quốc, vì luật không cho phép Tổng thống đứng đầu hay làm thành viên của một đảng phái nào.

Trong khi đó, nội các Roman đã cho áp dụng chính sách kinh tế thị trường và giải quyết nạn thất nghiệp cũng như giảm thiểu sự thiếu hụt lương thực trong nước. Thủ tướng Petre Roman còn đưa ra kế hoạch tổng điều chỉnh giá cả và cải tổ một số biện pháp về thuế và trợ cấp. Nhưng những cải tổ nửa vời đã làm cho nạn lạm phát gia tăng lên đến 180%, trong khi lương vẫn thấp và giá cả tăng vọt hàng ngày. Mặc khác, tuy áp dụng kinh tế tự do, nhưng mọi đặc quyền kinh tế đều nằm trong tay cơ chế nhà nước. Phẫn nộ trước tình trạng này, từ tháng 6-1991, các đảng đối lập đã tổ chức những cuộc biểu tình chống đối, đòi Thủ tướng Petre Roman phải từ chức. Tháng 10-1992, Romania phải tổ chức tuyển cử lại như một hình thức trưng cầu ý kiến quần chúng. Mặc dù các nhóm đối lập vận động tẩy chay không bỏ phiếu cho Ion Iliescu, nhưng Ion Iliescu vẫn được tái tín nhiệm Tổng thống thêm một nhiệm kỳ 4 năm kéo dài đến tháng 10-1996.

Tháng 11-1992, tân quốc hội nhóm họp, đề cử Nicolae Vacaroiu lên làm Thủ tướng. Trong giai đoạn này, nội bộ của Mặt Trận Cứu Quốc đã xảy ra sự xung đột giữa hai cánh giáo điều và cấp tiến, khiến cho tình hình chính trị bị khủng hoảng. Đến tháng 7-1993, Mặt Trận Cứu Quốc tổ chức đại hội để đổi tên thành đảng Xã Hội, một số nhân sự cấp tiến đã bỏ sang các đảng phái khác. Kể từ đó Mặt Trận Cứu Quốc xuất hiện với tên mới là đảng Xã Hội, nhưng không còn chiếm nhiều ưu thế như trong quá khứ.

Kết Luận

Trong các chế độ Cộng sản tại Đông Âu cũ, Ceausescu đã áp dụng một đường lối cai trị không chỉ độc tài mà còn gian ác, vừa bắt dân chúng sống khắc khổ trong tình trạng đói khổ triền miên (một hình thức kiểm soát bao tử); vừa bao trùm một mạng lưới khủng bố trong xã hội bằng một lực lượng công an riêng (kiểm soát tư tưởng), để ngăn ngừa các cuộc nổi loạn. Chính vì vậy mà dù dân chúng có bất mãn đến đâu cũng chỉ dám chống đối trong tiềm thức. Ngay cả những đảng viên cao cấp dù có bất đồng quan điểm với Ceausescu cũng phải im lặng và không dám chia xẻ suy nghĩ của mình cho bất cứ ai. Trong hoàn cảnh đó khó có một tổ chức hay một đảng phái chính trị nào có thể hiện hữu để chống lại Ceausescu. Nhưng sự ngoan cố không chịu thay đổi của Ceausescu đã làm cho một số nước có liên hệ với Romania bắt đầu khó chịu. Đó là Hung Gia Lợi (vì vấn đề kỳ thị của gần 2 triệu người Hung ở Lỗ) và Liên Xô (do sự ngoan cố chống Liên Xô nhiều lần của Ceausescu). Hai nước này đã giúp cho lực lượng chống Ceausescu ở trong nước nổi dậy với hai động lượng khác nhau. Hung Gia Lợi mượn kế giúp người Romania gốc Hung tranh đấu chống kỳ thị chủng tộc, nhưng đã ngầm hỗ trợ nhóm người Hung chống Ceausescu đứng lên đòi thay đổi chính trị.

Trong khi đó, Gorbachev đã nhiều lần gặp và đề nghị Ceausescu thay đổi chính sách, nhưng Ceausescu không những không đồng ý với Gorbachev mà còn công kích ông ta đang đi vào con đường xét lại nguy hiểm. Đến tháng 10-1989, Ceausescu gây sự với Gorbachev và đòi Liên Xô trả lại đất Moldavia. Gorbachev đã bí mật gặp một số tướng lãnh thân Liên Xô vào đầu tháng 11-1989 và đề nghị đảo chánh Ceausescu. Kế hoạch đảo chánh do KGB trực tiếp soạn thảo và bí mật chuyển vũ khí từ biên giới Liên Xô đến tận thủ đô Bucharest dưới nhiều hình thức. Tháng 11-1989, nhóm đảng viên thân Liên Xô, đã chọn "điểm nóng" ở thành phố Timisoara, đó là sự kiện người Romania gốc Hung đang chống lại lệnh trục xuất Linh mục Laszlo Tokes ra khỏi Lỗ, để phát khởi cuộc đấu tranh. Cuộc biểu tình trước trụ sở đảng Cộng sản ở Timisoara phản đối đại hội bầu Ceausescu tiếp tục làm Tổng bí thư là do nhóm đảng viên thân Liên Xô kích động. Cuộc biểu tình bị đàn áp, nhưng nhờ làn sóng của người Romania gốc Hung bao vây nhà thờ Chính Thống không cho công an vào bắt Linh mục Laszlo Tokes, nên đã làm cho phong trào đấu tranh bùng nổ, đưa đến sự sụp đổ triều đại Ceausescu không đầy 10 ngày sau đó.